دوزیست چیست و ۶ گونه از دوزیستان ایران کدامند؟

۲۷
اسفند

دوزیستان به ۲ زیر رده طبقه بندی می شوند:

۱- دوزیستان اولیه (Stegocephalia)

این دوزیستان بدنی پوشیده از فلس و ظاهری شبیه به سمندر یا کروکودیل و دندان هایی بزرگ داشتند و در حال حاضر هیچ یک از گونه های این زیر رده زنده نمی باشند.

۲- دوزیستان امروزی (Lissamphibia)

این جانوران پوستی بدون فلس و دندان های کوچک دارند و به سه راسته تقسیم می شوند:

• دوزیستان بی پا (Apoda)

دوزیستان بی دست و پا که ظاهری شبیه به کرم دارند و اندام حرکتی ندارند. نرهایشان آلت تناسلی دارد و معمولاً دم دارند که در انتهای دمشان مخرج قرار دارد و بیشتر در تونل های زیر زمینی وجود دارند.

• دوزیستان دم دار (Caudata)

به کلیه گونه های منقرض شده یِ دوزیستانِ سمندر مانند و همچنین خود سمندرها (Urodela)، دوزیستان دم دار می گویند. این نوع دوزیست ها ظاهری شبیه به سوسمار یا مارمولک دارند و دارای بدن های باریک و پوزه های درخشان بوده و نرهایشان آلت تناسلی ندارند. سمندر ایرانی یکی از گونه های مهم دوزیستان ایران محسوب می شود.

• دوزیستان بی دم (Anura)

قورباغه ها و وزغ ها از پیشرفته ترین گونه دوزیستان محسوب می شوند، می توانند در آب شنا کنند، در خشکی بجهند. باید بدانید که فَک این نوع موجودات دندان ندارد و وقتی به سن بلوغ می رسند دم و آبشش خود را از دست می دهند.

مهم ترین ویژگی‌های دوزیستان ایران و جهان کدامند؟

۱- به علت ترشح غدد از طریق غدد مخاطی، پوستی نرم و نمناک و برهنه دارند.

۲- پوست شان نازک و بدون فلس یا پولک است.

۳- دو پا با چهار یا پنج عدد انگشت دارند و وسط انگشتان پرده شنا وجود دارد.

۴- اسکلت شان استخوانی و مهره هایشان بدون دنده می باشد.

۵- قلب شان دارای دو دهلیز و یک بَطن می باشد که ۶ عدد سرخرگ از بطن شان خارج می شود.

۶- توسط آبشش، شش، پوست و از طریق دهان تنفس می کنند. آبشش این جانوران از طریق دگردیسی به شش تبدیل می شود.

۷- مغزشان دو نیم‌کره دارد که از جهت طولی رشد یافته و حس بویایی شان در حد متوسط است.

۸- خونسرد می باشند.

۹- در برخی از دوزیستان لقاح داخلی و در برخی دیگر خارجی می باشد.

۱۰- بیشتر تخم می گذارند و بچه هایشان در مرحله نوزادی یا لارو به ماهی شباهت دارد.

معرفی ۶ گونه از دوزیستان بومی ایران

۲۰ گونه از جانوران دوزیست در ایران زندگی می کنند که شامل ۶ گونه سمندر و ۱۴ گونه قورباغه و وزغ است. دوزیستان ایران عمدتاً در تالاب های رودخانه ای مشترک با همسایگان پاکستان، افغانستان، ترکیه و عراق یافت می شوند و به دلیل فراوانی آب اکثراً در استان های شمال غربی سکونت دارند. مه است بدانید در کشوری با مناطق مختلف زیست محیطی، بیشترین گونه های دوزیستان آنهایی هستند که پراکنده بوده و تحمل بیولوژیکی عالی دارند.

۱- وزغ هندی (Bufo stomaticus)

وزغ هندی بومی ایران و سایر کشورهای آسیایی از جمله پاکستان و افغانستان است. قسمت زیرین این حیوان سفید و گلوی آن تیره است. پرده گوش آن دو سوم قطر چشمش می باشد و فاصله بین چشم ها از پلک فوقانی عریض تر است. انگشت دوم تقریباً برابر با انگشت اول است و یک برآمدگی در استخوان قوزک پا وجود دارد. وزغ به دلیل وجود دامنه وسیع زیستگاهی و قرار نگرفتن در معرض تهدید، جزوی از دوزیستان ایران محسوب می شود که کمترین نگرانی از بابت انقراض آن وجود دارد.

۲- قورباغه اسکیت (Euphlyctis cyanophlyctis)

قورباغه اسکیت در چندین کشور آسیای جنوبی از جمله ایران به طور گسترده پرسه می زند. بالای بدن این قورباغه، زیتونی یا سیاه رنگ و دارای پشتی به رنگ خاکستری روشن، شکم سفید و یک یا دو رگه سفید و یا زرد نامنظم بر روی ران هایش می باشد. پرده گوش این قورباغه تقریباً دو سوم اندازه چشم و انگشتان پایش کاملاً تارعنکبوتی و باریک هستند و انگشت اول و دوم باهم برابر می باشند. زیستگاه این قورباغه وسیع می باشد و بیشتر در تالاب هایی همانند استخر و باتلاق زندگی می کند. قورباغه نر در طول فصل جفت گیری اقدام به فراخوانی می کند و یک قورباغه ماده ممکن است با تعداد زیادی از نرها جفت شود تا تخم های زیادی بگذارد. قورباغه عموماً شب ها از بچه قورباغه ها، ملخ ها، سوسک ها و حشرات آبزی تغذیه می کند. خوشبختانه جمعیت این گونه کاهش چشمگیری نداشته و بنابراین در معرض خطر انقراض قرار ندارند.

۳- قورباغه بدون گوش ایرانی (Bufo Surdus)

وزغ بدون گوش ایرانی بخشی از خانواده بوفونیدا بوده و عمدتاً در باتلاق های آب شیرین، زمین های آبیاری شده، بوته های خشک گرمسیری و نیمه گرمسیری، چمنزارها و چشمه های آب شیرین زندگی می کند. این نوع قورباغه کمترین نگرانی را از آن خود کرده زیرا کاهش قابل توجهی در تعداد آن مشاهده نشده است. تخریب زیستگاه های مختلف آنها تهدید اصلی برای پایداری و انقراض قورباغه بدون گوش ایرانی می باشد.

۴- قورباغه باتلاق (Pelophylax ridibundus)

قورباغه مارش یا باتلاق که از دوزیستان ایران و یک گونه رایج در مناطق وسیعی از آسیا و اروپا می باشد که آبزی بوده و دارای پاهای مشبک برای کمک به شنا است. قورباغه های باتلاق دارای رنگ سبز روشن و مشخص با لکه های تیره هستند. در حالی که نرها کوچکتر هستند، ماده آنها می تواند به حداکثر ۱۷ سانتی متر برسد. این گونه از بی مهرگان کوچک همانند عنکبوت ها و حشرات تغذیه می کنند و عمدتاً در طول بهار جفت گیری کرده و بچه هایشان تا هنگام بلوغ در آب می مانند. باید بدانید که ماده قورباغه باتلاق بعد از جفت گیری حدود ۱۰۰۰ تخم در آب می گذارد. آلودگی آب و از بین رفتن زیستگاه جزو تهدیدات اصلی برای این گونه ها محسوب می شوند، اگرچه نگرانی کمتری از بابت انقراض آنها وجود دارد.

۵- سمندر آتشین (Salamandra infraimmaculata)

سمندر آتشین، بومی ایران و همچنین عراق، اسرائیل، لبنان و سوریه است. از لحاظ شکل ظاهری سیاه رنگ است که لکه های زرد رنگ در پشت دارد و زیر شکمش هیچ لکه ای ندارد. این نوع سمندر همچنین چهار خال یا لکه بزرگ زرد رنگ روی سر خود دارد. سمندر آتشین در جنگل ها به ویژه جنگل های بلوط در ایران و همچنین استخرهای موقت آب ساکن است. این سمندر در طول روز پنهان و شب ظاهر می شود و از کرم های خاکی، حلزون ها، خزندگان و سایر حشرات تغذیه می کند و تخم گذار است و در فصل زمستان تخم گذاری می کند. متأسفانه سمندر آتشین به دلیل از بین رفتن زیستگاه در معرض خطر انقراض قرار دارد.

۶- سمندر ایرانی (Batrachuperus persicus)

سمندر ایرانی بیضی شکل بوده، دندان های تیغه کامی دارد که مانند دو کمان جدا از هم به نظر می رسند. پاهای عقبی آن بسیار قوی بوده و دمش از مجموع طول سر و تنه بزرگتر می باشد و در قسمت فوقانی سر تاج دارد. پشت بدنش فاقد لکه های های زرد رنگ می باشد و بیشتر در مناطق کوهستانی استان مازندران به خصوص در شهرستان آمل وجود دارد. سمندر ایرانی جزو گونه های در حال انقراض محسوب می شود و در لیست قرمز اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) قرار دارد.

حیوانات را قربانی لذت زودگذر خود نکنیم!

دوزیستان ایران جمعاً با یک سری تهدیدهای طبیعی و انسانی روبرو هستند. توسعه شهری و به دنبال آن از بین رفتن زیستگاه جانوران، تأثیراتی بر تعادل اکولوژیکی و بقای دوزیستان داشته و شرایط خشکسالی، پایداری گونه های آبزیان را تحت تأثیر قرار داده است.

خرید و فروش خزندگان و دوزیستان از جمله مار، لاک پشت و سمندر افزایش یافته و یکی از دغدغه های متخصصان حیات وحش در ایران شده است. نگه داشتن حیواناتی که متعلق به حیات وحش هستند از نظر مجمع فعالان زیست محیطی کشور غیر قانونی بوده و از نظر بهداشتی می تواند باعث بروز مشکلاتی شود. متأسفانه چند سالی است که شاهد افزوده شدن سمندر و لاک پشت در سفره هفت سین هستیم. این حیوانات به جای اینکه در طبیعت آزادانه زندگی کنند، در تُنگ ها و آکواریوم های کوچک زندگی می کنند و نهایتاً هم همان جا می میرند، پس جا دارد کمی در این مورد تأمل و تفکر کنیم.